Een kwestie van professionaliteit – Diederik van Rossum

Anders dan in mei 1969 zijn de professor en de student het deze keer helemaal met elkaar eens: het moet nu maar eens afgelopen zijn met dat rendement- denken als het om wetenschap gaat, zo vinden beide partijen. Ze bedoelen natuurlijk dat het eens afgelopen moet zijn met de blindheid waarmee geld verdienen tot de maat van alle dingen wordt gemaakt. ‘Overgewaaid uit het bedrijfsleven’, wordt er gezegd. De studenten worden op Universiteiten en Hogescholen dan ook niet meer opgeleid om, na afstuderen, een zinvolle bijdrage aan de samenleving te kunnen bieden. Nee, zo lees ik ergens, ‘ze worden als professionals klaar gestoomd voor het afnemend werkveld’.

Om de inmiddels ook uit het bedrijfsleven overgewaaide professionele corruptie te beteugelen, vind je in verborgen en donkere hoekjes van elk professioneel opleidingsprogramma wel een snufje beroepsethiek. Een echte professional moet de dingen tenslotte niet alleen goed doen, maar ook de goede dingen doen. In een opleidingsprogramma van een Nederlandse medische faculteit lees ik ‘dat het van belang is om de morele kant van de professionele ontwikkeling goed in de gaten te houden’. ‘O, is dat de clou’, denk ik dan. Ethiek en moraliteit vormen ‘een kant’ die een professional ‘in de gaten moet houden’. Nu snap ik meteen waarom bij steeds meer beroepsbeoefenaren professionaliteit de vermomming is geworden van onverschilligheid. Want stel je toch eens voor dat je die ‘morele kant’ per ongeluk eens even niet in de gaten kon houden wegens een aanval van menselijke betrokkenheid. Waar ben je als professional dan aan overgeleverd?

‘Professionaliteit’ is een moderne godheid met de Nederlandse overheid als profeet en als fanatiekste gelovige. Deze profeet predikt, zonder aanziens des persoons, het goed voor te hebben met de samenleving en al haar gelovigen. Als je professioneel bent, is het goed en als je niet professioneel bent, is het fout. Dat ‘goed’ en ‘fout’ wordt dan weer vastgesteld door speciaal daarvoor in het leven geroepen instanties en verenigingen met ethische commissies. Deze commissies onderzoeken of je als professional nu wel of niet ‘de moraliteit goed in de gaten hebt gehouden’. Als je geen lid bent van zo’n vereniging dan ben je geheel overgeleverd aan jezelf. De morele veiligheid van een oordeel van anderen over jouw ‘goed’ en ‘fout’ wordt, door deze overlevering, vervangen door een voortdurend intern en individueel ethisch zelfonderzoek naar wat meer en minder juist is.

Deze ethische onveiligheid heeft als voordeel dat je je beroep kunt uitoefenen op de wijze waartoe jij je geroepen voelt. Hierdoor zal je merken dat je niet persé ergens lid van hoeft te zijn om je overal mee verbonden te kunnen voelen. Deze verbondenheid wekt in je hart de herinnering op aan een vergeten en minder modieuze betekenis van het woord professie. Professie betekent niet alleen ‘ambt’, ‘beroep’ of ‘betrekking’, maar ook: ‘aflegging van een gelofte’, ‘belijdenis’ of ‘roeping gevonden’.

Professionaliteit heeft, zo bezien, betrekking op de mate waarin een mens zich in zijn of haar gedrag laat leiden door de waarden en opdrachten die besloten liggen in de aard van zijn of haar ‘roeping’.

Stel je voor dat de communicatie tussen professor en student, zorgverlener en financier, bouwer en bewoner, ondernemer en consument gevoed zou worden door een gedeelde roeping. Dan zouden de liefde voor de wetenschap, de oprechte zorg voor de medemens, het recht op een veilige woonplaats en de creatieve ruimte voor commerciële markten leidend zijn in elk professioneel plan. Dan hoef je over rendement niet meer te denken, daar moet je dan alleen nog mee leren omgaan.