Een kwestie van melancholie – Diederik van Rossum

De maand december heeft weinig uren daglicht en vele uren nachtlicht. Je staat op in het donker en binnen de kortste tijd is het weer donker. Als je vergeet dat maanlicht voornamelijk uit zonlicht bestaat, zou je zelfs kunnen denken dat de zon niet meer bestaat. Daarbij komt nog eens dat de laatste maand van het jaar eindigt met de laatste dag van het jaar. Al met al is december op vele manieren een confrontatie met het donker als voorspel van het einde. Het is niet verwonderlijk dat bij veel mensen de melancholie hoogtij viert in december.

Melancholie is een gemoedstoestand die zich kenmerkt door een verdrietige kijk op het verleden of op een onvervuld verlangen. Als we terug kijken op de weg die achter ons ligt, vinden we altijd wel iets om verdrietig van te worden of een verlangen dat niet vervuld is. Als we op de momenten dat het donker ons overvalt uitsluitend achterom kijken, verstopt de melancholie zich in een variëteit aan psychische klachten. Toch zijn er in de huidige tijd weinig deskundigen die nog weten dat ergens in een donkere schuilhoek van elke psychische klacht de melancholie wacht op erkenning. De bereidheid, de kennis en de kunde om daarnaar te zoeken, is een schaars goed maar van het hoogste belang.

De ongeziene en niet zelden buitengesloten wereld van melancholie is de plaats waar de eindigheid van de mens en de oneindigheid van zijn of haar diepste streven onlosmakelijk en uiterst romantisch met elkaar zijn verbonden. Alleen in de verlatenheid van die donkere plaats ontvangt de mens de ‘opdracht’ waarvoor hij bereid is te sterven en waarvoor hij verkiest te leven. Aristoteles gebruikte melancholie als verklaring voor de goddelijke waanzin van genieën en vooraanstaande staatslieden, dichters en kunstenaars. Trudy Dehue verwijst in haar boek De depressie epidemie naar de ‘geïnspireerde melancholia’ waar de goden in visioenen spraken tot de ziel van elk mens en hem zo iets gaven om in te geloven.

In de huidige tijd zijn goden en zielen enigszins uit de mode geraakt. De klassieke Griekse goden hebben zich teruggetrokken op de berg Olympus en hebben de hoop op een vruchtbare dialoog met de mens verloren. De god van de drie openbaringsgodsdiensten verblijft in een soort hemel of andere paradijselijke toestand en ziet sinds de zevende dag verwonderd toe hoe weinig romantisch het tegenwoordig toe gaat in de schepping.

Als we echter in het donker niet alleen achteruit kijken naar wat is geweest, maar ook vooruit kijken naar wat zou kunnen komen, is de advent periode in het leven begonnen. Het woord advent is afgeleid van het Latijn: ‘adventus’ (= komst, eraan komen) en ‘advenire’ (= naartoe komen). Een adventstijd is dus eigenlijk een periode waarin de mens leert geloven dat donkere momenten niet alleen confrontaties zijn met wat geweest is, maar ook de voorbereiding zijn op ontvangst van wat eraan komt. Populair gezegd betekent dit dat waar je naar zoekt, ook naar jou op zoek is.

De ontmoetingsplaats is als vanouds en voor altijd in elk mensenhart dat is vervuld van melancholie. Waar die melancholie weer in ere wordt hersteld, zal wat het einde leek een begin blijken te zijn.